مجموعه فرهنگی – تاریخی باغ موزه نگارستان

(۲۰۷ سال قدمت)

قصر يا باغ نگارستان بين سال‌هاي ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هـ .ق به فرمان فتحعلي‌شاه قاجار، با هدف ايجاد يک مرکز ييلاقي ـ حکومتي در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. به دليل وجود نقاشي‌ها و نگاره‌هاي متعددي از فتحعلي‌شاه و درباريان او در ساختمان‌هاي مختلف، اين باغ به نگارستان شهرت يافت.

اين قصر باغ در روزگار اوليه خود داراي وسعت زيادي بوده است. به گونه‌اي که طبق اسناد قاجاري دروازه جنوبي آن در ضلع شمالي ميدان بهارستان واقع بوده و از طرف شرق به دروازه شميران و از طرف غرب به خيابان صفي‌علي‌شاه منتهي مي‌شده است. ولی بايد اذعان داشت که باغ نگارستان در معرض تخريب‌هاي بسياري قرار گرفته است و فقط ۱۱۴۶۹ مترمربع آن در حال حاضر باقی مانده و در مالکیت دانشگاه تهران می‌باشد. در اين قصر باغ عمارت‌ها و تالارهاي باشکوهي چون عمارت دلگشا،  تالار سلام، تالار قلمدان و چندين حوض‌خانه بر پا شده بود.

باغ نگارستان رويدادهاي تاريخي سياسي فراواني را به خود ديده است که از جمله مي‌توان به قتل ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني به دست محمد شاه اشاره کرد.  در سال ۱۲۸۴ هـ .ق، با اجراي طرح توسعه شهري ناصرالدين شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شده و با کاسته شدن از اهميت سياسي آن در اختيار مؤسسات فرهنگي مختلف قرار مي‌گيرد.

در زمان سلطنت مظفرالدين شاه به تبعيت از اروپا نخستين مدرسه فلاحت به سرپرستي آقاي «داشر» و مدرسه صنايع مستظرفه به سرپرستي  نقاش معروف محمد غفاري “کمال الملک” در اين محل تأسيس شد. به سال ۱۳۰۷ خورشيدي اعتمادالدوله قراگوزلو، وزير فرهنگ ايران، باغ ‌نگارستان را به عنوان محل دائمي دارالمعلمين عالي در نظر مي‌گيرد. سپس نقشه ساختمان يک مدرسه عالي با رعايت سبک معماري ايراني ـ قاجاري و اصول مدرسه‌سازي توسط نيکلای مارکوف (معمار پناهنده روسي) در ضلع شمالي باغ نگارستان اجراء مي‌شود. در اين مجموعه ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد.

در سال ۱۳۱۱ خورشيدي دارالمعلمين عالي با تغيير نام خود به دانشسراي عالي به تربيت معلم براي مدارس جديد ايران مي‌پردازد. در سال ۱۳۱۵ خورشيدي نيز عمارت بزرگ ديگري به عنوان کتابخانه در شمال شرقي باغ نگارستان بنا شد و پروين اعتصامي ـ شاعره نامدار ـ به عنوان معاون اين کتابخانه مشغول به کار شد.

در طول بيش از نيم قرن، تعداد زيادي از شخصيت‌هاي علمي، ادبي و هنري کشور چون ملک‌الشعراء بهار، کاظم عصار، علي‌اکبر دهخدا، بديع‌الزمان فروزانفر، علي‌نقي وزيري، جلال همايي، سعيد نفيسي، ابراهيم پورداود، غلامحسين صديقي، پرويز خانلري، محمد معين، محمدابراهيم باستاني پاريزي، علي‌محمد کاردان و محمود حسابي در اين مجموعه تاريخي به تحصيل و تدريس علم پرداخته‌اند.

 در ۲۸ خرداد ۱۳۱۵هـ ش مجسمه ابوالقاسم فردوسی (شاعر نامدار ایرانی۴۱۶-۳۲۳ ه.ق) به عنوان نماد دانشکده ادبیات، در مقابل درب شمالی دانشسرا نصب شد و محوطه اطراف آن به گلگشت فردوسی معروف شد. این مجسمه به مناسبت برگزاری جشن هزاره فردوسی و با کمک مالی دانشجویان مقیم اروپا و به ویژه فرانسه و توسط لورنزی (مجسمه ساز مشهور فرانسوی) با برنز ساخته شده است.

در سال ۱۳۱۳ خورشيدي قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شوراي ملي تصويب شد و از سال ۱۳۲۵ خورشيدي به بعد، برخي از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزي دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال ۱۳۳۵ خورشيدي نگارستان به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافيا، مؤسسه زبان‌هاي خارجي و کلاس‌هاي دروس عمومي دانشکده ادبيات و دانشکده علوم اجتماعی اختصاص يافت. در سال ۱۳۳۷ خورشيدي به همت دکتر غلامحسين صديقي به مؤسسه تحقيقات علوم اجتماعي و تعاون واگذار شد.

از سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی، درب باغ تحت نظر معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران به روی عموم مردم باز شد و با شماره ۲۰۸۲ در زمره آثار ملي ایران به ثبت رسيد.