قصر یا باغ نگارستان بین سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هـ .ق.  به فرمان به فرمان فتحعلی‌شاه قاجار، با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی ـ حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران  ساخته شد. به دلیل وجود نقاشی‌ها و نگاره‌های متعددی از  فتحعلی‌شاه و درباریان او در ساختمان‌های مختلف، این باغ به نگارستان شهرت یافت. این قصر ـ باغ در روزگار اولیه خود دارای وسعت زیادی بوده است، به گونه‌ای که طبق اسناد قاجاری دروازه جنوبی آن در ضلع شمالی میدان بهارستان واقع بوده و از طرف شرق به دروازه شمیران و از طرف غرب به خیابان صفی‌علیشاه منتهی می‌شده است. در این قصر ـ باغ عمارت‌ها و تالارهای باشکوهی چون عمارت دلگشا،  تالار سلام، تالار قلمدان و چندین حوضخانه بر پا گردیده بود. باغ نگارستان رویدادهای تاریخی ـ سیاسی فراوانی را به خود دیده است که از جمله می‌توان به قتل دولتمرد آزاده ایرانی میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی به دست محمدشاه و عوامل او اشاره کرد.

در سال ۱۲۸۴ هـ .ق.، با اجرای طرح توسعه شهری ناصرالدین شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شد و با کاسته شدن از اهمیت سیاسی آن در اختیار مؤسسات فرهنگی مختلف قرار گرفت. در زمان سلطنت مظفرالدین شاه به تبعیت از اروپا نخستین مدرسه فلاحت به سرپرستی آقای «داشر» و مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی  نقاش معروف محمد غفاری «کمال الملک» در این محل تأسیس شد. به سال ۱۳۰۷ خورشیدی اعتمادالدوله قراگوزلو، وزیر فرهنگ ایران، باغ ‌نگارستان را به عنوان محل دائمی دارالمعلمین عالی در نظر گرفت. سپس نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک معماری ایرانی ـ قاجاری و اصول مدرسه‌سازی توسط نیکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان تهیه و اجرا شد. در این مجموعه ده هزار متر مربعی، ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد. در سال ۱۳۱۱ خورشیدی دارالمعلمین عالی با تغییر نام خود به دانشسرای عالی به تربیت معلم برای مدارس جدید ایران پرداخت. در سال ۱۳۱۵ خورشیدی نیز عمارت بزرگ دیگری به عنوان کتابخانه در شمال شرقی باغ نگارستان بنا گردید و پروین اعتصامی ـ شاعره نامدار ـ به عنوان معاون این کتابخانه مشغول به کار شد.

در طول بیش از نیم قرن، تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی، ادبی و هنری کشور چون: ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌نقی وزیری، جلال‌الدین همایی، سعید نفیسی، محمود حسابی، ابراهیم پورداوود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمدابراهیم باستانی پاریزی، علی‌محمد کاردان و… در این مجموعه تاریخی به تحصیل و تدریس علم پرداخته‌اند. در سال ۱۳۱۳ خورشیدی قانون تأسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب گردید و از سال ۱۳۲۵ خورشیدی به بعد، برخی از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال ۱۳۳۵ خورشیدی این بنای عظیم به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، مؤسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات اختصاص یافت و در سال ۱۳۳۷ خورشیدی به همت دکتر غلامحسین صدیقی به مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار گردید.

باید اذعان داشت که باغ نگارستان در معرض تخریب‌های بسیاری قرار گرفته و بخش‌های بسیاری از آن نابود شده است. در سال ۱۳۵۰ و ۱۳۶۵ خورشیدی طبق توافقات دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه، باغ نگارستان برای ایجاد پارکینگ و تعمیرگاه به آن سازمان واگذار شد که موجب اعتراض تنی چند از استادان دانشگاه تهران و فارغ‌التحصیلان این دانشسرا از جمله آقایان دکتر محمود روح‌الامینی، دکتر غلامحسین صدیقی، دکتر حسن حبیبی و… گشت که بدین ترتیب از تخریب باقیمانده این اثر جلوگیری کردند.

پس از انتقال دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران به محل امروزی خود و تخریب بخشی از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه، با تصویب راه‌اندازی موزۀ تاریخ علم دانشگاه تهران در محل باغ نگارستان، کار حراست، حفاظت، مرمت و بازسازی این مجموعه تاریخی بیش از پیش مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و تاکنون بخش قابل توجهی از آن انجام یافته است. در آینده‌ای نزدیک این محل به عنوان موزه تاریخ و مفاخر دانشگاه تهران گشایش خواهد یافت.
باغ نگارستان با شماره ۲۰۸۲ در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.